کنتاکتور یک سوییچ (رله) کنترل شده ی الکتریکی است که برای کلید زنی مدار الکتریکی قدرت استفاده می شود. کنتاکتور معمولاً توسط مداری کنترل می شود که قدرت بسیار پایین تری نسبت به مدار کلید زده شده دارد، مثل آهنربای الکتریکی سیم پیچ 24 ولتی که سوییچ موتور 230 ولتی را کنترل می کند.
به تعریف ساده تر کنتاکتورها کلیدهای الکترو مغناطیسی هستند که با استفاده از یک جریان کوچک تر، یک جریان بزرگتر را قطع و وصل می کنند. این فرآیند به این شکل می باشد که یک جریان کوچک به کنتاکتور فرستاده می شود و کنتاکتور متوجه می شود که الان باید کلید داخلی خود را در حالت روشن قرار دهد و وقتی که آن جریان کوچک قطع شد، کنتاکتور متوجه می شود که الان باید کلید داخلی خود را در حالت قطع قرار دهد.
کنتاکتورها در اَشکال متعددی با ظرفیت ها و ویژگی های متنوع وجود دارند. برعکس فیوز یا مدارشکن (Circuit breaker) ، هدف کنتاکتور ایجاد اختلال در جریان اتصال کوتاه نیست. گستره کنتاکتورها، جریان شکست (breaking current) چند آمپر تا چند هزار آمپر و 24 ولت DC تا چندین کیلوولت را در بر می گیرد. اندازه فیزیکی کنتاکتورها از دستگاهی به قدر کافی کوچک که در یک دست جا شود تا دستگاه هایی بزرگ که یک ضلع آن ها تقریباً یک متر (یارد) باشند متغیر است.
کنتاکتورها برای کنترل موتورهای الکتریکی، نورپردازی، گرمایش، بانک های خازنی، تبخیرکننده های حرارتی و سایر بارهای الکتریکی استفاده می شوند.
(در آزمایشات نیمه رسانا، ممکن است کنتاکتور به سوکت مخصوصی که دستگاه تحت آزمایش را متصل می کند نیز اطلاق شود.
در صنایع تولید فرایند، کنتاکتور مجرایی است که دو جریان، مثلاً هوا و مایع، در
آن باهم تعامل می کنند، کنتاکتور گاز-مایع را ببینید.)
ساختار کنتاکتور
کنتاکتور دارای سه جزء است:
- کنتاکت ها بخشی از کنتاکتور هستند که جریان را حمل می کنند. این بخش شامل کنتاکت های توان، کنتاکت های کمکی و فنر های کنتاکت می شود.
- آهنربای الکتریکی (یا “کوئل”) نیروی محرکه را برای بستن کنتاکت ها تامین می کند.
- محفظه، قابی است که کنتاکت ها و آهنربای الکتریکی را در خود جای داده است. برای عایق بندی و محافظت، و نیز بدست آوردن سنجشی از میزان مقاومت در برابر تماس افراد با کنتاکت ها، محفظه را از مواد عایق مثل باکالیت، نایلون 6 و پلاستیک های ترموست درست می کنند. کنتاکتورهای قاب-باز، ممکن است محفظه ای دیگر نیز برای محافظت در برابر غبار، چربی، آب و هوا و خطر انفجار داشته باشند.
دَمَنده های مغناطیسی (Magnetic blowouts) از کوئل های دمنده برای طولانی کردن و جابه جا نمودن قوس الکتریکی استفاده می کنند و به ویژه در مدارهای قدرت DC مفید هستند. قوس های AC دارای دوره های تناوبی جریان-پایین هستند، که طی آن قوس را می توان نسبتاً به آسانی خاموش کرد، اما قوس های DC دارای جریان بالای پیوسته هستند، لذا خاموش کردن آن ها با دمیدن، مستلزم کشیدن بیشتر قوس نسبت به یک قوس AC با همین شدت جریان است. دمنده های مغناطیسی در کنتاکتور آلبرایت که در تصویر مشاهده می کنید (که برای جریان های DC طراحی شده) جریانی که می تواند بِشکَند را بیش از دوبرابر افزایش می دهد، و از 600 A به 1,500 A می رساند.
گاهی اوقات یک مدار صَرفه جو نیز برای کاهش توان مورد نیاز جهت بسته نگه داشتن کنتاکتور نصب می شود؛ یک کنتاکت کمکی جریان کوئل را پس از بسته شدن کنتاکتور کاهش می دهد. در ابتدا برای بستن کنتاکتور، اندکی بیشتر توان نیاز است نسبت به آنچه که برای نگه داشتن آن در حالت بسته لازم است. چنین مداری می تواند به میزان چشمگیری در توان مصرفی صرفه جویی کند و به کوئل جریان دار (یا تحریک شده) (energized) اجازه می دهد خنک تر باشد. مدارهای صرفه جو تقریباً همیشه روی کوئل های کنتاکتورِ جریان مستقیم و نیز روی کوئل های کنتاکتورِ جریان متناوب بزرگ استفاده می شوند.
یک کنتاکتور ساده، دارای ورودی کوئل است (که بسته به طراحی کنتاکتور، با تغذیه AC یا DC قابل تامین است). کوئل را می توان با ولتاژ همان موتوری که کنتاکتور آن را کنترل می کند جریان دار کرد، یا می توان آن را جداگانه با ولتاژ کوئل کمتری که برای کنترل شدن توسط کنترلگرهای برنامه پذیر و دستگاه های هدایتگرِ(pilot device) ولتاژ پایین مناسب تر است، کنترل نمود. برخی کنتاکتورها دارای کوئل های سری متصل در مدار موتور هستند؛ این کوئل ها به عنوان مثال، برای کنترل شتاب خودکار استفاده می شوند که در آن سطح بعدی مقاومت تا زمانی که جریان موتور افت نکرده، قطع نمی شود.
